کانسارهای بوکسیتی و ساختارهای تکتونیکی

تأثیر نیروهای تکتونیکی، هم در تشکیل و هم در بقاء کانسارهای بوکسیت حائز اهمیت است. نقش این نیروها در تشکیل این ذخایر از طریق ایجاد شکستگیهای متعدد در سنگ نمایان می­شود. وجود این شکاف­ها برای نفوذ آب و انجام فرایندهای شیمیایی هوازدگی لازم است. به طور کلی در مقیاس بزرگ، برای تشکیل بوکسیت یک دوره­ی طولانی مدت و آرام زمین­شناسی در محیط خارج از آب، همراه با حرکات خشکی­زایی کند لازم است (Bardossy and Aleva, 1990). تأثیر ساختارهای تکتونیکی محلی در حرکاتی که قبل، همزمان و بعد از شکل­گیری بوکسیت رخ می­دهد به طور خلاصه، شامل موارد زیر می­باشد (Bardossy, 1982):

)(i) حرکات تکتونیکی قبل از بوکسیت زایی: این حرکات بر تمرکز و شکل کانسارها اثر می­گذارند. در بسیاری از انواع ذخایر بوکسیتی، کانسارها در امتداد گسل ها قرار گرفته­اند. بزرگترین و ضخیم­ترین کانسارها اغلب منطبق با تقاطع دو گسل می­باشد. زیرا سنگ کربناته در محل تقاطع خرد شده و زهکشی بهتر منجر به کارستی شدن شدیدتر می­گردد. بنابراین فروافتادگی کارستی ایجاد شده، از مواد بوکسیتی بعدی پر می­شود. بسیاری از کانسارهای بوکسیتی در گرابن­های ساختاری که قبلاً بوسیله­ی گسل­ها بوجود آمده­اند، حاصل شده­اند.

(ii) حرکات ساختاری همزمان با بوکسیت­زایی: این حرکات، شکل­گیری کانسار و عیار آن را تحت تأثیر قرار می­دهد.

(iii) تأثیر حرکات ساختاری بعد از بوکسیت زایی: این حرکات را در جاهایی که کانسارهای بوکسیتی در زیر رسوبات پوشیده شده­اند، بهتر می­توان مطالعه کرد. کانسارهای پالئوزوئیک و مزوزوئیک، عمدتاً آثاری از تغییر شکل­های ساختاری را نشان می­دهند. شکل کانسار اولیه، لیتولوژی بوکسیت، ترکیب شیمیایی و کانی­شناسی بواسطة این اثرات ساختاری تغییر می­یابد. باردوسی (Bardossy, 1982) پنج درجه از تغییر شکل تکتونیکی را تشخیص داده است:

(1) کانسارهای دست نخورده: این کانسارها افقی هستند و هیچ آثاری از گسل خوردگی و چین خوردگی نشان نمی­دهند.

(2) کانسارهای با تغییر شکل ضعیف: این کانسارها شیبی حدود ^˚10 تا ^˚20 دارند داشته و بوسیلة چند گسل قطع شده­اند و چین­خوردگی در آنها مشاهده نمی­شود.

(3) کانسارهای با تغییر شکل متوسط: در اغلب موارد دارای شیب حداکثر ^°45 می­باشند. کانسارها بوسیلة گسل­ها به چند قطعة ساختاری تقسیم شده­اند و یا به طور ملایم چین خورده­اند.

(4) کانسارهای شدیداً تغییر شکل یافته: اینها دارای شیبی بزرگتر از ^˚45 بوده و بوسیله­ چندین گسل قطع شده و دچار روراندگی شده­اند.

(5) کانسارهای با تغییر شکل بسیار شدید: اینها دارای شیب تند بوده و در برخی مواقع عمود و یا همراه با روراندگی یا چین خوردگی شدید با چین­های برگشته و واژگون می­باشند.

تنش­های ساختاری موجب تراکم کانسار، کاهش تخلخل و شروع تبلور مجدد کانی­های بوکسیتی از گیبسیت به بوهمیت و دیاسپور و احیاناً کروندوم می­شود. در کانسارهای با تغییر شکل ضعیف و متوسط تغییرات کانی شناسی به زونهای گسلی محدود می­شوند.